Bezpłatna aplikacja na komputer – MM News... i jestem na bieżąco! Sprawdzam

OPUBLIKOWANO: 11 MAJA 2018

 

Zwolnienie od pracy

 

Opracowała: Aleksandra Kuczkowska, aplikant radcowski. Zaktualizowała: Karolina Król-Komarnicka, kierownik działu kadr i płac w państwowej instytucji.

 

Podstawa prawna:

 

  • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (tj. Dz.U. z 2017 r., poz. 1632 ),
  • Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 108.),
  • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (tj. Dz.U. z 2017 r. poz. 894 ),
  • Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1881 ze zm.),
  • Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (tj. Dz.U. z 2015r. poz. 567 ze zm.),
  • Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 511 ),
  • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (tj. Dz.U. z 2017 r. poz. 927),
  • Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 23),
  • Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1875 ),
  • Ustawa z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (t.j. Dz.U. z 2016 r.  poz.1510 ze zm.),
  • Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1153 ),
  • Rozporządzenie Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych niebędących dniami wolnymi od pracy (Dz.U. z 1999 r. Nr 26 poz. 235),
  • Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (tj. Dz.U. z 2017, poz. 1855).

 

Obowiązujące przepisy prawa pracy regulują sytuacje, w których na pracodawcy – w przypadku wystąpienia po stronie pracownika wskazanych w przepisach szczególnych okoliczności, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej wykonywanie – spoczywa obowiązek zwolnienia pracownika od pracy na określony czas. Przepisy precyzują również kwestie dotyczące związanego z takim zwolnieniem wynagrodzenia.

 

Uwagi ogólne

 

Aktem prawnym w najszerszy sposób regulującym kwestię zwolnień od pracy jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (dalej jako Rozporządzenie). Zgodnie z podstawową zasadą wyrażoną w § 4 Rozporządzenia, pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika od pracy, jeżeli obowiązek taki wynika z Kodeksu pracy, z przepisów wykonawczych do Kodeksu pracy albo z innych przepisów prawa. W praktyce zatem katalog sytuacji, w których pracownikowi przysługuje zwolnienie od pracy, uzupełniają ponadto przepisy Kodeksu pracy oraz innych aktów wykonawczych, w tym m.in. Ustawy o związkach zawodowych, Ustawy o społecznej inspekcji pracy czy Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

 

Zwolnienia od pracy zawarte w Rozporządzeniu

 

W oparciu o § 5–15 Rozporządzenia możliwe jest wyodrębnienie katalogu sytuacji, w których na pracodawcy spoczywa obowiązek zwolnienia pracownika od pracy oraz okres czasu, jaki powinno obejmować to zwolnienie. I tak, na podstawie powołanych przepisów pracodawca obowiązany jest zwolnić od pracy pracownika:

 

  1. Wezwanego do osobistego stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony – na czas niezbędny w celu załatwienia sprawy będącej przedmiotem wezwania.
  2. Na czas niezbędny do stawienia się na wezwanie organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji albo organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia.
  3. Wezwanego w celu wykonywania czynności biegłego w postępowaniu administracyjnym, karnym przygotowawczym, sądowym lub przed kolegium do spraw wykroczeń, przy czym łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać sześciu dni w ciągu roku kalendarzowego.
  4. Na czas niezbędny do wzięcia udziału w posiedzeniu komisji pojednawczej w charakterze członka tej komisji.
  5. Na czas niezbędny do wzięcia udziału w posiedzeniu komisji pojednawczej w charakterze strony lub świadka w tym postępowaniu.
  6. Na czas niezbędny do przeprowadzania obowiązkowych badań lekarskich i szczepień ochronnych przewidzianych przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych, o zwalczaniu gruźlicy oraz o zwalczaniu chorób wenerycznych.
  7. Wezwanego w charakterze świadka w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez Najwyższą Izbę Kontroli i pracownika powołanego do udziału w tym postępowaniu w charakterze specjalisty.
  8. Będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej – na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu, a także – w wymiarze nieprzekraczającym łącznie sześciu dni w ciągu roku kalendarzowego – na szkolenie pożarnicze.
  9. Będącego ratownikiem Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego – na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu.
  10. Będącego członkiem doraźnym Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych, ujętym na liście ministra właściwego do spraw transportu – na czas wyznaczenia przez przewodniczącego Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych do udziału w postępowaniu.
  11. Będącego członkiem ochotniczej drużyny ratowniczej działającej w brzegowej stacji ratowniczej Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa „Służba SAR” – na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu oraz na czas udziału w szkoleniach organizowanych przez Morską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa.
  12. Na czas wykonywania obowiązku świadczeń osobistych, w trybie i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach (wykonanie tego obowiązku może polegać w szczególności na wykonywaniu prac doraźnych na rzecz przygotowania obrony państwa oraz zwalczania klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i likwidacji jego skutków).
  13. Będącego krwiodawcą – na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi.
  14. Będącego krwiodawcą – na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy.
  15. W celu przeprowadzenia zajęć dydaktycznych w szkole zawodowej, w szkole wyższej, w placówce naukowej, w jednostce badawczo-rozwojowej bądź w razie prowadzenia przez pracownika szkolenia na kursie zawodowym, przy czym łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać sześciu godzin w tygodniu lub 24 godzin w miesiącu.
  16. Członkiem rady nadzorczej działającej u zatrudniającego go pracodawcy – na czas niezbędny do uczestniczenia w posiedzeniach tej rady.

 

Zgodnie z § 11 ust. 2 Rozporządzenia, zwolnienie pracownika od pracy w razie konieczności udziału w akcji ratowniczej następuje w trybie przyjętym przez służbę ratowniczą odpowiednią do organizowania takich akcji, zaś w celu uczestniczenia w szkoleniu pożarniczym – na podstawie wniosku właściwej terytorialnie jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej. Dodatkowo, czas koniecznego wypoczynku pracownika po zakończeniu akcji ratowniczej ustala osoba, która kierowała taką akcją.

 

Odrębnie należy wskazać na zwolnienia od pracy uregulowane w § 15 Rozporządzenia, potocznie określane mianem tzw. urlopu okolicznościowego. W myśl powołanego przepisu pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika na czas obejmujący:

 

  • dwa dni – w razie ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy,
  • jeden dzień – w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.

 

Przykład

 

Pracownik poinformował pracodawcę o zgonie żony swojego brata i w tym zakresie złożył wniosek o udzielenie urlopu okolicznościowego w celu wzięcia udziału w pogrzebie. Pracodawca odmówił mu zwolnienia od pracy. Jego postępowanie było prawidłowe, bowiem pogrzeb szwagierki w świetle przepisów Rozporządzenia nie uprawnia pracownika do skorzystania ze zwolnienia od pracy. W celu wzięcia udziału w uroczystości pogrzebowej pracodawca może natomiast udzielić pracownikowi urlopu wypoczynkowego bądź może on skorzystać z instytucji urlopu na żądanie.

 

Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy określonych w Rozporządzeniu

 

Zasady wynagradzania pracowników za czas zwolnień od pracy określonych w Rozporządzeniu zawarte zostały w § 16 Rozporządzenia