OPUBLIKOWANO: 9 LISTOPADA 2018

Standardy kontroli zarządczej – cele i zarządzanie ryzykiem

Opracował: Michał Łyszczarz, prawnik, współautor komentarza do Ustawy o systemie oświaty

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2077 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 marca 2017 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz.U. z 2017 r. poz. 649),
• Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1458 ze zm.),
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.),
• Komunikat Nr 23 Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2009 r. w sprawie standardów kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych (Dz.Urz. MF z 2009 r. Nr 15 poz. 84),
• Komunikat Nr 6 Ministra Finansów z dnia 6 grudnia 2012 r. w sprawie szczegółowych wytycznych dla jednostek sektora finansów publicznych w zakresie planowania oraz zarządzania ryzykiem (Dz.Urz. MF z 2012 r. poz. 56).

Cele i zarządzanie ryzykiem to druga grupa standardów kontroli zarządczej określona Komunikatem Nr 23 Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2009 r. w sprawie standardów kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych. W ramach tej grupy wyróżniamy następujące elementy:

• misję,
• określanie celów i zadań, monitorowanie i ocenę ich realizacji,
• identyfikację ryzyka,
• analizę ryzyka,
• reakcję na ryzyko.

Zgodnie ze standardami kontroli zarządczej jasne określenie misji może sprzyjać ustaleniu hierarchii celów i zadań oraz efektywnemu zarządzaniu ryzykiem. Z kolei zarządzanie ryzykiem ma na celu zwiększenie prawdopodobieństwa osiągnięcia celów i realizacji zadań. Proces zarządzania ryzykiem powinien być dokumentowany.

Standardy kontroli zarządczej wymagają w ramach misji, czyli pierwszego elementu omawianej grupy standardów, rozważenia możliwości wskazania celu istnienia jednostki w postaci krótkiego i syntetycznego opisu misji. Odnosząc to wymaganie do samorządowej szkoły, zauważyć można, że w jej wypadku taki opis już istnieje – zawiera go statut szkoły. Zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 4 Ustawy Prawo oświatowe statut określa m.in. cele i zadania szkoły.

Następny element omawianego standardu to określanie celów i zadań, monitorowanie i ocena ich realizacji. Odnosząc się do wytycznych do samooceny kontroli finansowej, stwierdzić należy, że wymagają one, aby kierownictwo jednostki, czyli dyrektor szkoły, ustaliło ogólne cele jednostki co najmniej na bieżący rok. W szczególności:

• cele ogólne są jasne i zgodne z zadaniami jednostki określonymi przez przepisy prawa, statut lub inne obowiązujące jednostkę regulacje,
• liczba celów ogólnych jest niewielka, aby kierownictwo mogło skutecznie monitorować ich realizację,
• cele ogólne są wystarczająco specyficzne dla danej jednostki,
• został określony termin, w którym poszczególne cele ogólne mają być osiągnięte,
• cele ogólne są możliwe do osiągnięcia przez daną jednostkę,
• wszyscy pracownicy znają i rozumieją cele ogólne jednostki.

Stosownie z kolei do wytycznych w zakresie planowania i zarządzania ryzykiem, stanowiących załącznik do Komunikatu Nr 6 Ministra Finansów z dnia 6 grudnia 2012 r. w sprawie szczegółowych wytycznych dla jednostek sektora finansów publicznych w zakresie planowania oraz zarządzania ryzykiem, cele:

• są podstawowymi elementami kierowania jednostką,
• zapewniają poczucie kierunku,
• skupiają wysiłki (pozwalają na efektywną alokację ograniczonych zasobów),
• wyznaczają plany szczegółowe i wpływają na podejmowane decyzje, a także pomagają w ocenie osiąganych postępów.

Wytyczne stwierdzają również, że przy planowaniu można wyróżnić dwie zasadnicze grupy celów: strategiczne oraz operacyjne. Cele strategiczne powinny wynikać z przyjętej misji i wizji. Mają raczej stały i ogólny charakter, dotyczą dłuższego horyzontu czasu. Cele operacyjne powinny wynikać z celów strategicznych, mają bardziej dynamiczny charakter, obejmują krótszy okres (np. rok) i dotyczą konkretnych działań, które będą realizowane.

Wytyczne w zakresie planowania i zarządzania ryzykiem wskazują również w tabeli nr 1 kryteria formułowania celów: