STAN PRAWNY: GRUDZIEŃ 2010

Dziecko krzywdzone w szkole – strategie diagnostyczne

Opracowała: Monika Zielona-Jenek

Krzywdzenie dziecka jest jednym z tych niekorzystnych zjawisk, które w sposób nieodmienny są obecne w naszym życiu społecznym. Budzi ono nasz sprzeciw, bo dotyczy osób słabych, zależnych, rozwijających się, które mają ograniczone możliwości bronienia się i radzenia sobie z tego rodzaju doświadczeniami. Krzywdzenie dzieci przyjmuje wiele form, a w literaturze najczęściej opisuje się je jako przemoc fizyczną, emocjonalną, seksualną i zaniedbania. Choć poszczególne typy przemocy są zwykle analizowane oddzielnie, w praktyce najczęściej współwystępują ze sobą i jako całość oddziałują na dziecko. Formy krzywdzenia, szczególnie w rodzinie, ulegają również zmianom w czasie, w konsekwencji rozwoju poszczególnych osób uwikłanych w przemoc, piętrzenia się konfliktów i trudności, interwencji różnych osób lub instytucji.

Przemoc i zaniedbywanie jest doświadczeniem niekorzystnym dla rozwoju dziecka, jest czynnikiem ryzyka dla powstania zaburzeń jego funkcjonowania. Aby w etyczny i realistyczny sposób planować interwencje zmierzające do poprawy sytuacji dziecka krzywdzonego, konieczne jest rzetelne rozpoznanie warunków jego życia i tego, z czym przyszło mu się zmagać.

Zbieranie danych na temat dziecka, wobec którego istnieje podejrzenie, że doświadcza krzywdzenia, jest długotrwałym i złożonym procesem. Najczęściej przeplatany jest on interwencjami, działaniami na rzecz zmiany sytuacji dziecka (mającymi na celu zapobieżenie dalszej przemocy) i wsparcia go w doświadczanych trudnościach, będących następstwem krzywdzenia. Najogólniej rzecz ujmując, w kontekście tym wskazać można na dwa główne cele diagnozy: weryfikację podejrzenia (czy rzeczywiście dochodzi do krzywdzenia czy może niepokojące sygnały dziecka – jego nietypowe zachowania, przejawiane trudności – wynikają z innych przyczyn) oraz zebranie istotnych danych, aby zaprojektować wsparcie i pomoc dziecku.

W sytuacji gdy konieczna będzie weryfikacja podejrzenia krzywdzenia, zbieranie danych nakierowane będzie głównie na ocenę trudności dziecka i jego otoczenia, poszukiwania obiektywnych wskaźników, danych możliwych do weryfikacji w oparciu o inne źródła. Przy tak postawionym celu diagnozy osoba zbierająca dane przyjmuje postawę zdystansowaną, koncentruje się na stawianiu pytań, u siebie samej prowokuje wątpliwości dotyczące istoty i charakteru obserwowanych faktów, możliwych zależności przyczynowo-skutkowych między nimi, do niezbędnego minimum ogranicza przekazywanie informacji o swoim oglądzie sytuacji dziecku i innym osobom uwikłanym w sprawę. Gdy diagnoza służyć ma natomiast dostarczeniu wsparcia dziecku, zbierający dane może w większym stopniu skoncentrować się na subiektywnym odbiorze sytuacji, na doświadczeniach dziecka, takich, jak widzi je ono z własnej, dziecięcej perspektywy. Przy tym też w większym stopniu zwykle pozwala sobie na wyrażanie ocen i opinii o sytuacjach, podpowiada i sugeruje określenia zdarzeń, pomaga odnaleźć sposoby radzenia sobie, tym samym ingerując w świat subiektywnych doświadczeń dziecka.

Dziecko, którego sytuacja wzbudza niepokój i podejrzenia dotyczące doświadczeń przemocy, jest zawsze dzieckiem, posiadającym indywidualne zasoby i kompetencje, mającym swoją historię, żyjącym w określonym kontekście rodzinnym, rówieśniczym, społecznym. Jak już wspomniano, jeśli doświadcza krzywdzenia, jest to jedno z jego doświadczeń, niekorzystne i często bolesne, jednak nie jedyne. Z tego względu w toku diagnozy konieczne jest zebranie różnorodnych informacji o sytuacji dziecka i jego najbliższym otoczeniu. W jego sytuacji bowiem mieszczą się czynniki odpowiedzialne za powstanie i utrzymywanie przemocy, w niej również tkwią zasoby, których uruchomienie może pomóc ją zmienić.

Przyjmując taką perspektywę w diagnozie, konieczne jest uwzględnienie informacji dotyczących trzech obszarów:

• funkcjonowania dziecka,
• relacji rodzinnych,
• środowiska społecznego, w którym dziecko przebywa na co dzień.

Obszarom tym warto również przyjrzeć się z perspektywy czasu: tego, co wiadomo na temat chwili obecnej, oraz tego, jak sytuacja dziecka wyglądała w przeszłości, czy podlegała zmianom (przejściowym, trwałym).