OPUBLIKOWANO: LIPIEC 2014
ZAKTUALIZOWANO: 7 MARCA 2017
Prawa i przywileje nauczycielek w ciąży
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666 ze zm.),
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2057),
- Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1379 ze zm.),
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2067).
Uprawnienia związane z rodzicielstwem są jednymi z podstawowych praw pracowniczych systemu prawa pracy w Polsce. Karta nauczyciela zawiera jedynie szczątkowe regulacje w tym zakresie. Nie oznacza to oczywiście, że nauczyciele są w gorszej sytuacji prawnej w stosunku do przedstawicieli innych grup zawodowych, a jedynie powoduje konieczność zastosowania art. 91c ust. 1 Karty nauczyciela, stosownie do którego w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy. Właśnie ten akt zawiera szczegóły dotyczące uprawnień związanych z rodzicielstwem.
Obowiązki dyrektora szkoły wobec ciężarnej nauczycielki
Podstawą do korzystania ze szczególnych uprawnień związanych z ciążą jest zaświadczenie lekarskie, którego przedstawienia pracodawcy (w tym wypadku dyrektorowi szkoły) wymaga art. 185 Kodeksu pracy. Zgodnie bowiem z § 1 tego przepisu stan ciąży powinien być stwierdzony świadectwem lekarskim. Jednocześnie § 2 wskazuje, że pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania związane z ciążą, jeżeli nie mogą być one przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia. Dodać należy, że zasady wydawania zaświadczeń, o których mowa w tej regulacji, określa Rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników.
Wymóg art. 185 § 1 k.p. powoduje, że dyrektor nie może być ukarany za niestosowanie się do przepisów Kodeksu pracy chroniących nauczycielkę w ciąży, jeśli ta nie poinformowała go o tym fakcie, oczywiście z wyjątkiem sytuacji gdy ciąża jest widoczna. Jeśli więc nauczycielka nie poinformowała o swoim stanie oficjalnie, ale ciąża jest bezsprzecznie widoczna, dyrektor powinien zacząć stosować szczególną ochronę takiej pracownicy. Dotyczy to szeregu warunków pracy, a także przywilejów związanych z ochroną przed wypowiedzeniem stosunku pracy.
Warunki pracy dla nauczycielki w ciąży
Zgodnie z art. 35 ust. 4 Karty nauczyciela kobiecie w ciąży nie przydziela się pracy w godzinach ponadwymiarowych bez jej zgody. Oznacza to, że ciąża nauczycielki wyłącza zastosowanie art. 35 ust. 1 KN, który nakłada na nauczyciela obowiązek pracy w godzinach ponadwymiarowych w szczególnych przypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania. Charakter tego przepisu jest dyskusyjny, ponieważ z jednej strony nie dopuszcza do nadmiernego obciążenia pracą nauczycielki w ciąży, ale jednocześnie jego zastosowanie oznacza oczywistą finansową stratę wynikającą z utraty płatnych godzin dydaktycznych.
Kolejne przepisy dotyczące uprawnień związanych z ciążą wynikają już z przepisów Kodeksu pracy.
Nauczycielka w ciąży nie może być zatrudniona na stanowisku, na którym praca jest szczególnie uciążliwa lub szkodliwa dla zdrowia. Specyfika pracy nauczycielek wyklucza wprawdzie istnienie tego typu warunków, ale dyrektor mimo wszystko powinien być tego świadomy. Zakaz jest bezwzględny i oznacza, że pracownica nie może wykonywać takich prac, nawet jeśli wyrazi taką chęć lub zgodę albo gdy nie zgłosiła ciąży, ale jest ona widoczna.
Załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom zawiera również listę prac zabronionych ciężarnym. Nauczycielek dotyczy w szczególności zakaz wykonywania: pracy w pozycji stojącej przekraczającej łącznie trzy godziny w czasie jednej zmiany roboczej, pracy w pozycji wymuszonej, pracy w warunkach narażenia na hałas, którego:
- poziom ekspozycji odniesiony do ośmiogodzinnego dobowego lub do przeciętnego tygodniowego, określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza wartość 65 dB,
- szczytowy poziom dźwięku C przekracza wartość 130 dB,
- maksymalny poziom dźwięku A przekracza wartość 110 dB.
Ponadto zakaz dotyczy pracy przy monitorze komputera dłużej niż cztery godziny na dobę oraz w warunkach narażenia na działanie substancji rakotwórczych i substancji chemicznych (m.in. rtęć, ołów, mangan, preparaty do ochrony roślin) – głównie w przypadku nauczycielek chemii.
Niezależnie od listy zawartej w Rozporządzeniu dyrektor może dowolnie rozszerzyć katalog prac, które będą zakazane kobietom w ciąży, jednak wykaz ten musi zawrzeć w regulaminie pracy (np. nieprowadzenie dyżurów podczas przerw lekcyjnych, ponieważ nauczycielka w ciąży może zostać potrącona lub uderzona przez biegających uczniów).
