STAN PRAWNY NA 12 LISTOPADA 2025

Organizowanie w szkole żywienia dla uczniów jest jedną z form sprawowania nad nimi działalności opiekuńczej. Dla wielu uczniów z biedniejszych rodzin jest to czasem jedyna okazja na spożycie ciepłego posiłku w ciągu całego dnia. Rola placówek oświatowych jest więc bardzo istotna, mimo to jednak wiele z nich w dalszym ciągu w sposób niedostateczny wdrożyło rozwiązania mające na celu zapewnienie uczniom odpowiedniego wyżywienia, na co zwróciła niedawno uwagę Najwyższa Izba Kontroli.

Wnioski z kontroli NIK-u

Celem przeprowadzonej przez NIK kontroli było zbadanie, czy instytucje publiczne oraz placówki oświatowe zapewniają uczniom właściwe warunki do kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych oraz czy serwowane posiłki odpowiadają obowiązującym normom prawnym i zaleceniom dietetycznym. Wyniki kontroli w szkołach, przedszkolach i żłobkach wykazały liczne nieprawidłowości zarówno w zakresie organizacji żywienia, jak i nadzoru nad jego jakością.

Spośród 25 skontrolowanych jednostek gorące posiłki zapewniano w 21, najczęściej w kuchniach własnych. W wielu przypadkach brakowało jednak właściwego nadzoru nad jakością dostarczanych posiłków, a umowy z firmami zewnętrznymi nie zabezpieczały interesów placówek w zakresie kontroli, kar umownych czy możliwości odstąpienia od kontraktu. NIK podkreślił, że tego rodzaju zapisy powinny stanowić standard przy zawieraniu umów z dostawcami.

Jedynie trzy placówki zatrudniały dietetyka odpowiedzialnego za układanie jadłospisów. W większości przypadków zajmowały się tym osoby bez kwalifikacji żywieniowych. Zaledwie jedna szkoła spełniała w pełni wymogi Rozporządzenia MZ z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach, podczas gdy w pozostałych 20 placówkach jadłospisy nie odpowiadały obowiązującym rekomendacjom – najczęściej brakowało w nich owoców, warzyw, ryb i produktów mlecznych, za to nadmiernie serwowano potrawy smażone oraz produkty wysokoprzetworzone. W co drugiej szkole nie obliczano wartości kalorycznej posiłków, uniemożliwiając tym samym weryfikację zgodności z normami żywieniowymi. Choć jadłospisy były udostępniane rodzicom i uczniom, w wielu placówkach występowały rozbieżności między planowanymi a faktycznie podawanymi posiłkami. Informacje o alergenach nie zawsze były publikowane.

W połowie szkół funkcjonowały sklepiki lub automaty, lecz często oferowały one produkty niezgodne z przepisami, a nadzór dyrektorów był nieskuteczny. Nieograniczony dostęp do wody pitnej zapewniono niemal wszędzie, jednak w niektórych szkołach woda była dostępna jedynie w toaletach. Kontrola sanitarna ujawniła także uchybienia w zakresie warunków higienicznych kuchni, takich jak brak odpowiedniej wentylacji, korozja sprzętu czy niewłaściwe przechowywanie żywności. Placówki rzadko monitorowały skalę marnowania jedzenia, a edukacja żywieniowa prowadzona była powierzchownie i niesystemowo.

Wnioski pokontrolne dla dyrektorów obejmują konieczność dostosowania organizacji żywienia do potrzeb dzieci i wymogów prawa, zawierania rzetelnych umów z dostawcami, zapewnienia zgodności jadłospisów z normami żywieniowymi, pełnych informacji o składzie i alergenach oraz wprowadzenia monitoringu marnowania żywności w celu ograniczenia strat.

Obowiązek organizowania żywienia uczniów

Rolą szkoły jest wspieranie prawidłowego rozwoju uczniów, a także sprawowanie nad nimi opieki. Biorąc pod uwagę fakt, że uczniowie spędzają w szkole dużą część dnia, kwestia ich prawidłowego wyżywienia w tym czasie powinna być sprawą zasadniczą. Z art. 106 Ustawy Prawo oświatowe wynika, że w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań opiekuńczych, w szczególności wspierania prawidłowego rozwoju uczniów, szkoła może (ale nie musi) zorganizować stołówkę.

Dodatkowo od 1 września 2022 r. zapewnienie uczniom wyżywienia stało się obowiązkowe w przypadku niektórych szkół. Z tym dniem wszedł w życie przepis art. 106a Ustawy Prawo oświatowe, zgodnie z którym szkoły podstawowe (z wyjątkiem szkół podstawowych dla dorosłych) oraz szkoły artystyczne realizujące kształcenie w zakresie szkoły podstawowej są zobowiązane do zapewnienia uczniom jednego gorącego posiłku w ciągu dnia oraz stworzenia im możliwości jego spożycia w czasie pobytu w szkole. W ocenie twórców tego przepisu zapewnienie uczniom dostępu do gorących posiłków ma zachęcić samorządy prowadzące szkoły podstawowe do utworzenia stołówek lub zorganizowania jadalni w szkołach. Jednocześnie rozwiązania te mają doprowadzić do stworzenia właściwych warunków spożywania posiłku w szkole i będą sprzyjać kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych oraz postaw prozdrowotnych wśród dzieci. Korzystanie z posiłku jest dobrowolne i odpłatne. Organizacja żywienia powinna zostać określona w statucie danej szkoły podstawowej lub szkoły artystycznej realizującej kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej (art. 98 ust. 2 pkt 4 Ustawy Prawo oświatowe).

Ustalanie odpłatności za posiłki i sposobu korzystania ze stołówki

Prawo oświatowe przewiduje, że możliwość skorzystania z posiłku jest odpłatna oraz dobrowolna. Obecnie to na dyrektorze szkoły ciąży obowiązek określenia warunków korzystania ze stołówki, w tym wysokości opłat za posiłki. Decyduje więc dyrektor, jednak ustalenia w tym zakresie powinny zostać poczynione w porozumieniu z organem prowadzącym. Oznacza to, że dyrektor powinien przedstawić organowi prowadzącemu projekt stosownego zarządzenia, a także uwzględnić jego ewentualne uwagi i poprawki. Nie powinno dochodzić jednak do sytuacji, w której dyrektor będzie faktycznie pozbawiany kompetencji w tym zakresie (np. organ prowadzący przedstawi w miejsce projektu zarządzenia dyrektora swój własny projekt). Strony powinny osiągnąć kompromis odnośnie do podjętych rozwiązań organizacyjnych, które powinny uwzględniać zwłaszcza sytuację ekonomiczną danego samorządu oraz konieczność zapewnienia uczniom zdrowego i zbilansowanego posiłku. Warunki korzystania ze stołówki powinny określać takie kwestie, jak:

• rodzaje podawanych posiłków,
• godziny pracy stołówki, w tym godziny wydawania posiłków,
• sposób zapłaty za posiłki oraz dokonywanie zwrotu w sytuacji nieskorzystania przez ucznia z posiłku (w przypadku pobierania opłaty z góry),
• organizację wydawania posiłków oraz zasady zachowania się uczniów w trakcie ich spożywania, uwzględniające kwestie bezpieczeństwa uczniów i personelu.